Το παρόν άρθρο γράφτηκε από τον Κροπότκιν τον Ιανουάριο του 1887 για την αναρχική βρετανική εφημερίδα «Freedom». Το κείμενο δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο «freedomnews.org.uk», από όπου και μεταφράστηκε, με αφορμή την επέτειο των εκατό χρόνων από το θάνατο του σπουδαίου αναρχικού.
Ένα ερώτημα που μας τίθεται συχνά είναι : «Πώς θα οργανώσετε τη μελλοντική κοινωνία που θα είναι βασισμένη πάνω στις αναρχικές αρχές» ; Εάν αυτό το ερώτημα είχε ως αποδέκτη τον Herr Bismarck ή κάποιον που πιστεύει ότι μια ομάδα ανδρών είναι σε θέση να οργανώσει την κοινωνία όπως αυτή θέλει, θα φαινόταν πολύ φυσικό. Αλλά στα αυτιά ενός Αναρχικού ακούγεται πολύ παράξενο και η μοναδική απάντηση που μπορούμε να του δώσουμε είναι : «Δεν μπορούμε να σας οργανώσουμε. Ο τρόπος με τον οποίο θα επιλέξετε να οργανωθείτε θα εξαρτηθεί από εσάς». Εάν οι μάζες συνεχίσουν να πιστεύουν στην ιδέα ότι μια κυβέρνηση μπορεί να κάνει τα πάντα και να αναδιοργανώσει τις οικονομικές σχέσεις – οι οποίες έχουν αναπτυχθεί μέσα στο πέρασμα αιώνων – με μερικούς νόμους, τότε θα πρέπει να περιμένουμε με σιγουριά ολόκληρους αιώνες μέχρι να καταργηθεί η κυριαρχία του κεφαλαίου. Αλλά αν υπάρχει μέσα στην εργατική τάξη μια ισχυρή μειοψηφία ανδρών που καταλαβαίνουν ότι καμία κυβέρνηση – όσο δικτατορική και αν είναι η εξουσία της – δεν είναι σε θέση να απαλλοτριώσει τους καπιταλιστές και αυτή η μειονότητα αποκτήσει επαρκή επιρροή έτσι ώστε να παρακινήσει τους εργάτες να αρπάξουν την πρώτη ευκαιρία που θα βρούν για να πάρουν στην κατοχή τους τη γη, τα ορυχεία, τους σιδηροδρόμους και τα εργοστάσια – χωρίς να δώσουν μεγάλη σημασία στις συζητήσεις που γίνονται στο Westminster – τότε μπορούμε να περιμένουμε ότι θα προκύψει ένα νέο είδος οργάνωσης που θα είναι πρός όφελος της κοινότητας.
Αυτό ακριβώς είναι το καθήκον που θέτουμε στους εαυτούς μας. Να πείσουμε τους εργάτες και τους φίλους της εργατικής τάξης ότι, προκειμένου να απαλλαγούν από την καταπίεση του Κεφαλαίου, πρέπει να βασίζονται στον εαυτό τους, χωρίς να περιμένουν ότι μπορεί αυτό να επιτευχθεί με το να δράσει κάποιος άλλος για αυτούς. Η χειραφέτηση των εργατών πρέπει να είναι έργο των ίδιων των εργατών.
«Αναρχικός-Κομμουνισμός». Οι λέξεις αυτές δείχνουν προς ποια κατεύθυνση κινείται ήδη η κοινωνία, κατά τη γνώμη μας, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να απαλλαγεί από τις καταπιεστικές δυνάμεις του κεφαλαίου και της κυβέρνησης. Θα ήταν εύκολο για εμάς να σχεδιάσουμε την κοινωνία που θα λειτουργεί σύμφωνα με αυτές τις αρχές [1]. Αλλά ποια θα ήταν η χρησιμότητα ενός τέτοιου σχεδίου, εάν εκείνοι στους οποίους απευθύνεται δεν έχουν αμφισβητήσει ποτέ τη δυνατότητα του Westminster να αναδιοργανώνει τα πάντα μέσω άχρηστων συνταγών, αν ποτέ δεν έχουν φανταστεί ότι οι ίδιοι είναι πιο ισχυροί από τους εκπροσώπους τους και αν έχουν πειστεί ότι όλα μπορούν και πρέπει να διευθετούνται από μια κυβέρνηση και ότι οι περισσότεροι άνδρες δεν πρέπει παρά να υπακούν και να μην δρούν ποτέ για τον εαυτό τους ;
Μία από τις πρώτες αυταπάτες από τις οποίες πρέπει να απαλλαγούμε, επομένως, είναι η αυταπάτη ότι μερικοί νόμοι μπορούν, ως δια μαγείας, να τροποποιήσουν το παρόν οικονομικό σύστημα. Πρέπει να πειστούμε ότι το πρώτο βήμα προς την αναδιοργάνωση της παραγωγής σύμφωνα με τις σοσιαλιστικές αρχές πρέπει να είναι η μαζική απαλλοτρίωση, που θα πραγματοποιηθεί από τους ίδιους τους εργάτες και τίποτα λιγότερο από αυτό.
Στην πραγματικότητα, αν αναλύσουμε την τεράστια πολυπλοκότητα των οικονομικών σχέσεων που υπάρχουν σε ένα πολιτισμένο έθνος, αν λάβουμε υπόψη τον σχετικά μικρό αριθμό πραγματικών εργατών σε αυτή τη χώρα και τον τεράστιο αριθμό αυτών που παρασιτούν σε βάρος τους (οι οποίοι ενδιαφέρονται για τη διατήρηση αυτών των παρασιτικών συνθηκών) δεν μπορούμε παρά να αναγνωρίσουμε ότι καμία κυβέρνηση δεν μπορεί ποτέ να αναλάβει την αναδιοργάνωση της βιομηχανίας. Αυτό θα γίνει μόνο αν οι άνθρωποι αρχίσουν οι ίδιοι να το πραγματοποιούν, παίρνοντας στην κατοχή τους τα ορυχεία και τα εργοστάσια, τη γη και τα σπίτια, εν ολίγοις, όλον τον πλούτο που είναι προϊόν της δικής τους εργασίας. Μόνο όταν οι μάζες του λαού είναι έτοιμες να προβούν σε απαλλοτριώσεις μπορούμε να αναμένουμε ότι οποιαδήποτε κυβέρνηση θα κινηθεί προς την ίδια κατεύθυνση.
Ασφαλώς, δεν θα είναι ποτέ το παρόν Κοινοβούλιο αυτό που θα αναλάβει την πρωτοβουλία να εκτοπίσει τους ιδιοκτήτες γης και κεφαλαίων. Ακόμα κι αν οι εργάτες υϊοθετήσουν μια πραγματικά απειλητική (για την εξουσία) στάση, οι σημερινοί ηγέτες της μεσαίας τάξης δεν θα γίνουν Σοσιαλιστές. Αρχικά, θα προσπαθήσουν να συντρίψουν το κίνημα, να το αποδιοργανώσουν. Και αν δεν είναι σε θέση να το πράξουν αυτό, τότε θα κάνουν ό,τι έχουν κάνει όλες οι κυβερνήσεις σε παρόμοιες περιπτώσεις. Θα προσπαθήσουν να κερδίσουν χρόνο, έως ότου οι μάζες, οι οποίες εντωμεταξύ θα βυθίζονται σε όλο και μεγαλύτερη δυστυχία από την αυξημένη ύφεση της βιομηχανίας, θα είναι έτοιμες να δεχτούν οποιεσδήποτε παραχωρήσεις, όσο παραπλανητικές και αν είναι, προκειμένου να μην λιμοκτονούν στους δρόμους.
Το να περιμένουμε ότι οι Σοσιαλιστές εργάτες θα έχουν την πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο είναι, και πάλι, μια αφελής και μάταιη αυταπάτη. Θα πρέπει να περιμένουμε πολύ καιρό μέχρι να δημιουργηθεί μια Σοσιαλιστική πλειοψηφία σε αυτή τη χώρα. Αλλά οι χιλιάδες που βρίσκονται σε συνθήκες λιμοκτονίας εξαιτίας του σημερινού κοινωνικού συστήματος δεν μπορούν να περιμένουν. Ακόμη όμως και αν μπορούσαν, τα γεγονότα δεν μπορούν παρά να επισπευσθούν μέσω των συγκρούσεων που λαμβάνουν χώρα. Τον περασμένο χειμώνα είδαμε ότι το σύνολο μιας εξορυκτικής λεκάνης στο Βέλγιο εξεγέρθηκε κατά των Καπιταλιστών[2]. Πριν από λίγους μήνες βρεθήκαμε πολύ κοντά σε ένα γενικό ξέσπασμα των εργατών σε ορισμένα μέρη των Ηνωμένων Πολιτειών. [3] Και αν η προδοσία ενός Powderly - ο ηγέτης των «ιπποτών της εργασίας» - μπορεί να παρέλυσε το ξέσπασμα αυτό στις Ηνωμένες Πολιτείες, ακόμη και ο πιό ξεροκέφαλος πολιτικός καταλαβαίνει καλά ότι μια επόμενη φορά ένας τέτοιος Powderly μπορεί να είναι ανίσχυρος, ειδικά παρουσία της προκλητικής στάσης των μεσαίων τάξεων, που δεν αποτυγχάνουν ποτέ σε τέτοιες περιπτώσεις να αυξήσουν τις τάξεις των δυσαρεστημένων και να εντείνουν τη δυσαρέσκεια.
Το Κοινωνικό Ζήτημα θα τεθεί στην Ευρώπη, σε όλη του την έκταση, πολύ πριν οι Σοσιαλιστές κατακτήσουν μερικές έδρες στο Κοινοβούλιο και έτσι η λύση του ζητήματος θα είναι στην πραγματικότητα στα χέρια των ίδιων των εργατών. Δεν θα έχουν άλλη επιλογή: είτε θα προσπαθήσουν να το λύσουν οι ίδιοι, είτε θα οδηγηθούν σε χειρότερη δουλεία από ότι προηγουμένως.
Υπό την επήρεια της κυβερνητικής λατρείας, μπορεί να προσπαθήσουν να ορίσουν μια νέα κυβέρνηση στη θέση της παλιάς που θα έχει απομακρυνθεί, την οποία θα εμπιστευτούν για τη λύση όλων των προβλημάτων. Είναι τόσο απλό, τόσο εύκολο, να ρίξεις μια ψήφο στην κάλπη και να επιστρέψεις στο σπίτι! Είναι τόσο ευχάριστο να πιστεύεις ότι υπάρχει κάποιος που θα μεριμνά για τα δικά σου ζητήματα πρός το καλύτερο, τη στιγμή που εσύ καπνίζεις ήσυχα την πίπα σου και περιμένεις εντολές τις οποίες θα πρέπει απλά να εκτελέσεις, χωρίς να ανατωριέσαι το γιατί. Αυτός είναι, πράγματι, ένας αξιοθαύμαστος τρόπος να αφήσεις τις υποθέσεις σου ακριβώς όπως ήταν πριν, ακόμα κι αν δεν έχεις εξαπατηθεί από αυτούς που διαχειρίζονται τη ζωή σου!
Η ιστορία βρίθει τέτοιων παραδειγμάτων. Ο εξεγερμένος λαός του Παρισιού το 1871 διόρισε, επίσης, μια κυβέρνηση και ήλπιζε ότι αυτή – η οποία αποτελούνταν στην πραγματικότητα από τους πιο αφοσιωμένους επαναστάτες από όλα τα τμήματα του επαναστατικού κόσμου, όλοι έτοιμοι να πεθάνουν για την υπόθεση της χειραφέτησης του λαού – θα τακτοποιούσε τα πάντα πρός το καλύτερο.
Το ίδιο έκαναν και στο Παρίσι το 1848, όταν επέλεξαν, ζητωκραυγάζοντας, μια προσωρινή κυβέρνηση και περίμεναν ότι αυτή η κυβέρνηση – η οποία αποτελούνταν επίσης από έντιμους άνδρες – θα έλυνε το κοινωνικό ζήτημα.
Αλλά ξέρουμε πόσο φοβερή ήταν η αφύπνιση του προλεταριάτου του Παρισιού και γνωρίζουμε με τι εκατόμβες σφαγιασμένων ανδρών, γυναικών και παιδιών πλήρωσαν για την εμπιστοσύνη τους.
Υπήρχε, ωστόσο, και μια άλλη εποχή, κατά την οποία αυτοί οι ίδιοι Γάλλοι ενήργησαν με άλλο τρόπο. Οι χωρικοί ήταν δουλοπάροικοι πριν από το 1789 – στην ουσία, αν όχι από το νόμο. Η γη των κοινοτήτων τους είχε καταπατηθεί από τους ιδιοκτήτες και έπρεπε να πληρώσουν σε αυτούς τους άρχοντες κάθε δυνατό είδος φόρου, επιβίωσης ή εξαγοράς, για φεουδαρχική υποτέλεια.
Αυτοί οι χωρικοί ψήφισαν, επίσης, το 1789, και διόρισαν μια κυβέρνηση. Αλλά επαναστάτησαν όταν είδαν ότι αυτή η κυβέρνηση δεν ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες τους. Στην πραγματικότητα, επαναστάτησαν πρίν ακόμη δουν την κυβέρνησή τους επί το έργο. Πήγαν στους φεουδάρχες και τους ανάγκασαν να παραιτηθούν από τα προνόμιά τους. Έκαψαν τα καταστατικά στα οποία ήταν γραμμένα αυτά τα προνόμια· έκαψαν μερικά από τα κάστρα των πιο μισητών ευγενών. Και, τη νύχτα της 4ης Αυγούστου, η αριστοκρατία της Γαλλίας, εφορμούμενη από υψηλά πατριωτικά αισθήματα (όπως λένε οι ιστορικοί), τα οποία έγιναν εντονότερα από το θέαμα των καμένων κάστρων, παραιτήθηκε από τα προνόμιά της για πάντα.
Είναι αλήθεια ότι, τέσσερις ημέρες αργότερα, τα ίδια αυτά προνόμια αποκαταστάθηκαν μέσω της επιβoλής φόρου. Αλλά οι χωρικοί επαναστάτησαν ξανά. Δεν έδωσαν καν σημασία στο τι είχε ψηφίσει το Σώμα. Κατέλαβαν τα ακαλλιέργητα εδάφη και άρχισαν να τα οργώνουν. Αρνήθηκαν να πληρώσουν τους φόρους. Και όταν οι αρχές παρενέβησαν – στο όνομα του ιερού νόμου – επαναστάτησαν εναντίον των αρχών. Επαναστάτησαν – όπως λέει ο M. Taine – έξι φορές μέσα σε τέσσερα χρόνια και οι εξεγέρσεις τους ήταν τόσο πετυχημένες που μέχρι το τέλος του τέταρτου έτους η Συνέλευση – η μεγάλη Συνέλευση, το ιδανικό όλων των σύγχρονων Ιακωβίνων – παρακινούμενη και πάλι από τα υψηλότερα πατριωτικά αισθήματα (έτσι λένε οι ιστορικοί της μεσαίας τάξης), τελικά κατήργησε όλα τα φεουδαρχικά προνόμια, το 1793, και διέταξε να καούν όλα τα έγγραφα που σχετίζονται με τη φεουδαρχική εποχή.
Αυτό όμως που ξεχνούν να πουν οι ιστορικοί, είναι ότι τα προνόμια των φεουδαρχών είχαν ήδη καταργηθεί από τους ίδους τους αγρότες και ότι τα περισσότερα έγγραφα που σχετίζονταν με τα προνόμια αυτά είχαν ήδη καεί.
Αυτό το τρομερό επαναστατικό σώμα στην ουσία ενέκρινε απλώς ένα ήδη τετελεσμένο γεγονός. Η φεουδαρχία στην πραγματικότητα δεν υπήρχε πλέον· η Συνέλευση δεν έκανε τίποτα άλλο από το να εκφέρει τον επικήδειό της.
Οι εργάτες του 19ου αιώνα πιθανότατα δεν θα κάψουν τα εργοστάσια, αλλά ευελπιστούμε ότι οι τρόποι δράσης τους θα έχουν μεγάλη ομοιότητα με εκείνους των Γάλλων χωρικών. Δεν θα περιμένουν εντολές από τα πάνω πριν πάρουν στην κατοχή τους τη γη και το κεφάλαιο. Πρώτα θα τα πάρουν στην κατοχή τους και στη συνέχεια – αφού ήδη θα είναι κύριοι της γης και του πλούτου – θα οργανώσουν τη δουλειά τους. Δεν θα θεωρήσουν αυτά τα πράγματα ως ιδιωτική ιδιοκτησία - θα ήταν αδύνατο στην παρούσα περίπλοκη και αλληλεξαρτώμενη κατάσταση της παραγωγής μας. Θα τα εθνικοποιήσουν (θα τα θέσουν στην υπηρεσία του κοινωνικού συνόλου).
[1] Η Παριζιάνικη αδελφή εφημερίδα «Le Révolté» δημοσιεύει τώρα μια σειρά άρθρων που δείχνουν πώς μια κοινότητα, εμπνευσμένη από τις αναρχικές ιδέες, θα μπορούσε να οργανωθεί ως κομμουνιστική κοινωνία χωρίς κυβέρνηση. [Πολλά από αυτά τα άρθρα αναθεωρήθηκαν αργότερα και συμπεριλήφθηκαν στο βιβλίο του Kropotkin Η κατάκτηση του ψωμιού, που δημοσιεύθηκε το 1892].
[2] Μια αναφορά στην Βελγική Απεργία του 1886 που έμεινε γνωστή ως «Walloon jacquerie»
[3] Μια αναφορά στο κίνημα για το οκτάωρο και τις απεργίες της 1η Μαΐου 1886. Τα γεγονότα της Haymarket και η επακόλουθη καταδίκη οκτώ αναρχικών του Σικάγου είναι η πιο γνωστή έκφραση αυτού του απεργιακού κύματος.